تعریف رشد :
رشد جریانی است که به صورت مراحل پیوسته ظاهر میشود. هر مرحله به صورت طرح و سازمان متفاوتی از تکرار جریانهای مرحلهٔ قبل است
روانشناسی رشد، علمی است که جریان تحولات و تغییرات (کمی و کیفی) جسمی، ذهنی، عاطفی، و عملکرد فرد را در طول عمر از لحظه تولد
به طور کلی و باتوجه به ویژگیهای مشترک و تکالیف یکسان انسان در دورههای مختلف سنی میتوان رشد کودک را در ۹ مرحله یا دوره مطرح کرد: (سنینی که برای هر کدام از مراحل اشاره میشود صرفاً تقریبی است)
-
پیش از تولد انعقاد نطفه تا تولد
-
کودکی ۱، دو تا شش سالگی
-
کودکی ۲، شش تا دوازده سالگی
-
نوجوانی دوازده تا بیست سالگی
-
جوانیبیست تا سی و پنج سالگی
-
میانسالیسی و پنج تا پنجاه سالگی
-
پختگیپنجاه تا شصت و پنج سالگی
-
پیریشصت و پنج سالگی به بعد
(از لحظه انعقاد نطفه) تا هنگام مرگ مطالعه میکند.
ابعاد رشد:
-
رشد جسمی
-
رشد ذهنی
-
رشد عاطفی
-
رشد اجتماعی
-
رشد خلاقی
بررسی رشد جسمی در کودکان:
رشد جسمانی کودکان در سالهای اولیه زندگی بسیار اهمیت دارد، نکته مهم این است که همه اعضای بدن به یک اندازه رشد نمیکند بلکه میزان رشد کودک در قسمتهای مختلف بدن متفاوت است.
انسانها قبل و بعد تولد در ابعاد مختلف جسمانی و روانی شامل قد و وزن, حرکتی, ذهنی, عاطفی, اجتماعی, و … رشد میکن
الف) رشد پيش نوزادي
همان گونه که گذشت، رشدکودک از زمان لقاح تخمک با اسپرم آغاز مي شود که با بارور شدن تخمک، سلول تخم پديد مي آيد. پس از لقاح، دوره ي بارداري يا حاملگي آغاز مي شود که تا تولد 280 روز يا چهل هفته زمان نياز دارد. اين دوره را به سه مرحله تقسيم کرده اند:
يک – دوره ي لانه گزيني:
دو – مرحله ي روياني:
سه – مرحله ي جنيني:
ب) رشد نوزادي
-
با پايان يافتن دوره ي بارداري و شکل گرفتن جنين به صورت يک انسان کامل، زندگي جديدي آغاز مي شود. اين زندگي جديد- که از تولد آغاز مي شود و تا پايان عمر ادامه دارد
-
ويژگي مهم در اولين سال زندگي کودک، رشد جسمي سريع وي است. در حقيقت، ميزان رشد در شش ماه اول زندگي سريع تر از بقيه ي سال هاي زندگي است
-
در حقيقت، ميزان رشد کودک در شش ماه اول زندگي سريع تر از بقيه ي سال هاي زندگي است.
-
گر چه همه ي قست هاي بدن به يک ميزان رشد نمي کند، رشد نوزادان بعد از شش ماه اول، بستگي به تغذيه و رعايت بهداشت دارد.
-
بعد از يک سال، از سرعت رشد کودک کاسته مي شود و به دنبال آن افزايش قد و وزن تا دوره ي نوجواني حالت يکنواخت و تقريباً خطي دارد
-
نوزاد در چند روز اول زندگی به میزان 5 تا 10 درصد وزن هنگام تولد خود را از دست میدهد و مجدداً در 7 تا 10 روزگی وزن از دست رفته به بدن باز میگردد. در 6 ماهگی وزن کودک باید 2 برابر و در یک سالگی باید وزنش 3 برابر وزن هنگام تولدش شود. همچنین، در 4 سالگی کودک باید وزنش 4 برابر وزن هنگام تولدش شود.
متوسط وزن کودک در سالهای مختلف بر اساس منحنی رشد کودک به عنوان مثال:
-
هنگام تولد 3.5 کیلو
-
یک سالگی 10 کیلو
-
دوسالگی 12 کیلو
-
چهار سالگی حدود 16
-
5 سالگی حدود 18 کیلو است
افزایش قد در دوره کودکی به صورتی است که سر کمتر و تنه و پاها بیشتر رشد میکند و متوسط قد در دوره کودکی به شرح زیر است:
-
هنگام تولد حدود 50 سانتی متر
-
یک سالگی حدود 75 سانتی متر
-
دو سالگی حدود 85 سانتی متر
-
سه سالگی حدود 95 سانتی متر
-
چهارسالگی حدود 101 سانتی متر
-
5 سالگی حدود 110 سانتی متر
رشد کودک به ژنتیک هم برمیگردد و برخی کودکان ممکن است, بلندتر و برخی دیگر کوتاه تر باشند.
بررسی رشد ذهنی در کودکان:
رشد کودک در اين دوره از طريق به کارگيرى حواس و فعاليتهاى ذهنى خود براى درک و شناخت هرچه بهتر، در محيط خويش به جست و جو مىپردازد و يافتهها و دريافتهاى خويش را براى ارزيابي، استدلال و تفکر، در حافظه ذخيره مىکند. رفتار شناختى کودک بيشتر حسّى – حرکتى است.
در اين مرحله که از نظر هوشي، دورهى عمليات عينى است، رشد کودک يک سلسله اعمال را بطور ذهنى انجام مىدهد که در دورهى قبل، آنها را بطور فيزيکى و بدنى انجام مىداده است.
کودک به عمق کارى که انجام مىدهد مىنگرد و آن را طبقهبندى و جداسازى مىنمايد و به جاى توجه به ظاهر اشيا به واقعيت آنها مىپردازد. او مىتواند در اين دوره، از قوانين و روابط بين اشيا به خوبى استفاده نمايد.
حافظهى کودک، بويژه در حدود نُه سالگى بسيار قوى است و تمرين و تکرار مطالب، بهترين و مفيدترين راه به خاطر سپردن آنهاست.
در سالهاى اول دبستان، کودک به سازماندهي، طبقهبندى و ارزيابى مطالب، براى فراگيرى ادامه مىدهد و به اين طريق حافظهى خود را تقويت مىکند. انگيزه نيز عامل بسيار مهمى در به خاطر سپردن مطالب است
بررسی رشد عواطفی در کودکان :
کودکان در این سن عواطف خود را آزادانه و آشکار ابراز می کنند. بروز ناگهانی خشم نیز فراوان است.
کودکان قبل از دبستان به دلیل رو به رویی با بسیاری از موقعیت های جدید و عجیب و نیز به دلیل
داشتن قوه تخیل فعال ممکن است ترسهای زیادی داشته باشند که بسیاری از آنها غیرمنطقی است.
ترسهای سرکوب شده و نیمه شناخته باعث مشکلات قابل ملاحظه ای به شکل هراسهای خاص یا
احساس عمومی اضطراب بعدها در زندگی شان ایجاد خواهد کرد.
به همین دلیل مسخره کردن کودکی که ترس خود را نشان می دهد و یا قراردادن او در یک موقعیت
ترس آور و یا فراموش کردن ترس وی، کاملا” غیرعاقلانه است. روش بهتر آن است که به کودک
بفهمانیم که او و ترسش را پذیرفته ایم و می تواند احساس امنیت در محیط کند، و این که آیا کودکان
از چیزی میترسند یا آن را طبیعی تلقی می کنند، بستگی به ما دارد، زیرا کودکان تا حد زیادی از
بزرگتر ها به عنوان سرمشق خود تاثیر می پذیرند. ( بیلر. نقل از کدیور 1378 ).
روان شناسان، سه عنصر اساسي براي تعيين « رشد اخلاقي » بر شمرده اند:
1. عنصر شناختي
که به معناي شناخت قوانين اخلاقي و چگونگي قضاوت هاي مربوط به درستي و نادرستي رفتارهاي گوناگون است؛
2. عنصر رفتاري
بدين معنا که رفتارهاي اخلاقي کودکان در موقعيت هاي گوناگون چگونه است و در برابر قوانين چه واکنشي نشان مي دهند ؟ بررسي جنبه هاي مثبت و منفي رفتار، مانند همکاري، کمک رساني يا دروغ گويي و تقلب از مصاديق اين عنصرند؛
3. عنصر عاطفي
که بيشتر بر جنبه هاي منفي عاطفي، مانند احساس گناه و تقصير متمرکز بوده، معمولاً پس از اعتراف به انجام گناه يا تلاش براي تدارک آن پيدا مي شود.
بررسی رشد اجتماعی در کودکان:
رشد اجتماعی مهم ترین جنبه از وجود هر شخص است چون فرض بر این است که افراد بدون رشد اجتماعی و داشتن مهارت های لازم قادر نیستند در تعامل اجتماعی با سایرین وظایف خود را انجام دهند.
کسانی که در زمینه رشد اجتماعی به شکوفایی رسیدهاند، به سطحی از مهارت در روابط اجتماعی دست یافتهاند که میتوانند با مردم به راحتی زندگی سازگارانهای داشته باشند
یکی از جنبه های رشد اجتماعی و عاطفی کودکان ۴ تا ۵ ساله ،رشد استقلال در این دسته از کودکان است. مانند تمام آدمها، فرزندتان نیاز دارد که احساس ارزشمند بودن بکند.
او به فرصت هایی برای کسب استقلال بیشتر، و موقعیت های بیشتری برای تصمیم گیری شخصی و افزایش اختیار نیاز دارد. هر گاه توانستید این فرصت ها را به او بدهید.
لازم است او تصمیم گرفتن را تجربه کند. لازم است او آزادانه آن چه می خواهد را انتخاب کند (و با پیامده ای انتخابش روبرو شود). اگر انتخاب او ممکن است با نتیجه ای منفی همراه باشد بهتراست تجربه خودتان را برای اطلاع در اختیارش بگذارید.
اما در نهایت باید اجازه دهید خودش تصمیم بگیرد. او اینگونه یاد می گیرد که خودش باشد. او اینگونه یاد می گیرد که مستقل باشد.
رشد کودک و تکامل اجتماعی یک تعداد تغییرات در رفتار کودک را شامل میشود که عبارتند از اینکه:
-
او یاد میگیرد که در گروههایی که عمل و تأثیر متقابل پیچیدهای دارند شرکت کند.
-
تماسها و روابط اجتماعی خود را از مادر به سایر افراد خانواده و دوستان و گروهها توسعه میدهد.
-
به محرک های اجتماعی بیشتر پاسخ میدهد.
-
شناخت و تشخیص گستردهای درباره نقش خود در روابط شخصی با خانواده و گروههای بازی و کار و سایر گروهها به دست می آورد.
-
سرانجام، میتواند مسئولیت های زیادی به عهده بگیرد و دیگران را مراعات کند و دوستشان بدارد. البته ماهیت وجود مشارکت اجتماعی کودک بیشتر تحت تأثیر تجربه پیشین او با پاداشها و کیفرها در مقابل واکنشهای اجتماعی قرار میگیرد
بررسی رشد اخلاقی در کودکان:
بر اساس مطالعات روانکاوی ، بیشتر ارزش های اخلاقی و فرایند های بنیادی تشکیل وجدان در کودک تا حدود سنین 5 الی 6 سالگی کامل شده و در واقع می توان گفت که یک کودک 6 ساله دارای وجدان ، بزرگسالی با وجدان خواهد شد و بر عکس
اخلاق چیست؟
اخلاق توانایی دیدن تفاوت بین درست و نادرست در افکار، اعمال و رفتار است.
کودکان در ابتدا، هیچگونه تصوّر و دیدگاهی درباره خیر و شرّ امور ندارند و به همین دلیل مسئول رفتار خود نیستند و عنصر اخلاقی به حساب نمیآیند و برای تبدیل شدن به عنصر اخلاقی باید یک فرایند تدریجی و پیچیدهای را طی کنند.
این فرایند رشد کودک به دو عامل مهم «رشد تواناییهای مادرزادی»1 و «یادگیری و تجربه»2 بستگی دارد
مراحل رشد اخلاقی در کوکان:
-
نوزادان
نوزادان نمیتوانند اخلاقی شوند. حس درست و غلط آنها بستگی به احساسات و خواستههای شان دارد
-
کودک نوپا سن بین ۲ الی ۳ سال
در این سن کودک شما به متقاعد میگردد که دیگران نیز حق وحقوقی دارند. با این که او هنوز درگیر تفاوت درست و نادرست میباشد.
یک کودک ۲ تا ۳ سال بر اساس گناه و همدلی رفتار میکند. این بستگی به عملی دارد که از سوی والدین برایشان میرسد کودکان حرفشنوی را درک میکنند.
-
کودکان پیش از سن رفتن به مکتب ۳ تا ۵ سال
این سن زمانی است که کودکان شما ارزشهای درونی خانوادگی را تشخیص میدهند.
-
قوانین و هنجارها برای نظم خانواده در خانواده مهم است و این اصول برای کودکان شما هم اهمیت دارد.
-
کودکان شما انتظار دارند که پدر، مادر و اعضای کلان خانواده مسوولیتپذیر باشند.
-
آنها نقش یک «کودک» و یک «بزرگسال» را در خانواده درک میکنند و توقع دارند به دورهی کمال و بلوغ برسند.
-
کودکان قادر به درک پیامد یک کار میشوند و درک میکنند «اگر این کار را انجام بدهند، چه اتفاق میافتد.»
راهنماییهای خوب و مناسب والدین، کودک را به رفتارهای خوب وابسته میسازد. اما، کودکان غیروابسته کارهایی را که خودشان دوست دارند انجام خواهند.
4.کودکان ۷ الی ۱۰ سال
بعد از هفت سالگی، کودکان شروع به پرسش در بارهی آدمهایی معتبر معلوم و نامعلوم میکنند؛ مثل خانواده، معلم.
-
کودک شما در این مرحله احساس این را که چه را باید انجام بدهد و چه را انجام ندهد، در خود تقویت میکند. آنها هم میخواهند در تدوین برخی از اصول نقش داشته باشند.
-
کودکان در این سن حس عدالتخواهی را در خودشان تقویت کرده و برخی از قوانین مهم را میفهمند.
-
آنهان پی میبرند که کودکان هم دارای حق و حقوقی هستند.
-
بر اساس مطالعات انجام شده در زمینه ی مشاوره والدین
-
کودک چون اصول اخلاقی خود را تا سنین 5 و 6 سالگی کسب می کند ، آموزش رسمی اخلاق در مدرسه چندان تاثیری در اخلاقی کردن وی نخواهد داشت شکل گیری شخصیت بنیادین کودک در حدود سنین ذکر شده می باشد و انتظار تغییرات در شخصیت بعد از آن کم است به خاطر همین آموزش اخلاقی رسمی مدرسه ای نمی تواند اثر قابل توجهه داشته باشد و از همان سنین اولیه مشخص می شود که خود فردی با وجدان است
4 نظر در “بررسی ابعاد مختلف رشد کودکان”